صنایع دستی کیش را کمتر کسی می شناسد و عموم مردم فکر می کنند که در جزیره ای مثل کیش صنایع دستی خاصی یافت نمی شود. صنایع دستی هر شهر گواه از فرهنگ و هنر آن منطقه می باشد که بسته به شرایط و مصالح بومی منطقه این هنر های دستی نمایان می شود و رفته رفته پا در تاریخ آن شهر و دیار می گذارد. زنان و مردان روستایی و بومی آن منطقه هستند که گاهی برای نیاز های شخصی و گاهی برای کسب درآمدشان دست به چنین هنر هایی می زنند. معرفی صنایع دستی کیش می تواند به شما در شناخت بهتر جزیره نیز کمک کند.در زیر انواع صنایع دستی کیش را بیان کردیم
کوزه های سفالی
کوزه های جزیره کیش یک مشخصه ی خاص دارند که می توان به راحتی آن ها را از میان صد ها کوزه ی سفالی دیگر تشخیص داد، آن رنگ سبز گل منطقه می باشد. طبق تحقیقات به عمل آماده محققین، خاک جزیره کیش در عمق 30 متری به گلی مرغوب می رسد که نام آن گل مارن می باشد و با فرآوری شدن می توان از آن به عنوان یک گل بسیار مرغوب در سفالگری استفاده کرد.گل مارن از هزاران سال پیش، نزد بومیان جزیره شناخته شده و مورد استفاده در فضای معماری داخلی و خارجی ساختمان ها و آب انبارها بوده است.یکی از ویژگی های این نوع خاک درجه حرارت پخت بسیار بالای آن در حد 1100 درجه می باشد.
برای اولین بار ایرج گلزاری از خاک مرجانی جزیره کیش توانست محصولات سفالی بی نظیری را به ایران و جهان عرضه کند. ایرج گلزاری می گوید : این گل نه تنها برای سفالگری، بلکه به دلیل مواد معدنی غنی برای گل تراپی (گل درمانی) کاربرد دارد.
جزیره کیش امروزه در سفال صدادار و یا همان سفال آوایی حرف اول را می زند. این سفال دارای رنگ خاصی است که آن را منحصر به فرد می کند. هنرمندان نقوش و طرح های بسیار زیبایی را بر روی این سفال نقش می بندند، این سفال به خارج از ایران نیز صادر می شود.
شیریکی پیچ
شیریکی پیچ از زیر انداز های سنتیست که توسط دار بافته و پرداخت می شود در اصطلاح محلی به آن گلیم سوزنی می گویند. شیریکی پیچ یک نوع گلیم است که در بیشتر مناطق ایران یافت می شود، تفاوت این گلیم در هر منطقه بسته به طرح و رنگ های آن منطقه دارد. تار آن پشم و پودش از نخ پشمی یا ابریشمی است که در نوع سوزنی و نازک آن از تار با نمره 10 دو لا و پود نمره 20 دو لا، برای شیریکی پیچ معمولی از تار با نمره 5 و پود با نمره 6 استفاده می کنند. دار آن شبیه گلیم و بافتش شبیه به قالی می باشد، مراحل بافت آن به شرح زیر است :
چله کشی – ساده بافی (یک تار زیر و یک تار رو) – بافت حاشیه به صورت پود پیچی که در انتها گره زده می شود – شیوه بافت رج به رج – پود گذاری بعد از اتمام هر رج – گره های رایج در شیریکی پیچ ( گره متن، آب دوزی) – سوزاندن نخ های پشت گلیم – شست و شو – دارکشی – بخار دادن.
مهد گلیم شیریکی پیچ، سیرجان است که منبع انواع شیریکی پیچ ها با دارهای بافندگی آن می باشد. در جنوب کشور طرح ها و نقوش خاصی بر روی پارچه و گلیم و … می اندازند اما در مورد شیریکی پیچ نمی توان دو شیریکی را مثل یکدیگر بافت چرا که نقوش آن بسته به حالات و احساسات، عقاید و باور های بافنده دارد. بافنده ترکیب بندی از رنگ ها، سردی و گرمی، الهام گرفتن نقوش از طبیعت و یا عادات روزمره را در یک صفحه دار شیریکی به نمایش می گذارد.
چادر شب
چادر شب یکی دیگر از صنایع دستی جزیره کیش محسوب می شود که در سراسر ایران نیز کاربرد دارد و به روش بافندگی با دار تولید می شود. عموم مردم فکر میکنند که فقط این هنر در شمال ایران کاربرد دارد و در ناحیه های شمالی هنوز بافته می شود، این در صورتی است که در جزیره کیش ما شاهد چادر شب بافی هستیم. این هنر دستی دارای کاربرد های متفاوتی است که بسته به نیاز در هر منطقه استفاده می شود. ابعاد چادر شب معمولا 2 در 2 است و رنگ آن بسته به منطقه ای که در آن بافته می شود متفاوت است در جزیره کیش زنان محلی و بومی آن منطقه از رنگ های مورد پسندشان که اکثرا رنگ های مکمل و تند است، استفاده می کنند، پیش زمینه چادر شب اکثرا رنگ قرمز می باشد.
دستگاه چادر شب بافی را پاچال نیز می گویند که شامل اجزای عاروس، ورد، تار یا تان، تون، ارج، دستکش، پی نورد، تخته پاچال، ماکو، پس نورد، هزنا، پاتی کلی می شود که زنان روستایی در یک محل جمع شده و پاچال را بنا می کنند. از چادر شب برای موارد خاصی استفاده می شود :
- پارچه حاصل از بافت را که چادر شب می گویند برای کمر درد و یا جلوگیری از رطوبت به کمر می بندند.
- برای جهیزیه عروس استفاده می شود و آن را روی وسایل عروس می کشند.
- به عنوان رو تختی یا رو انداز استفاده می کردند.
- جا نماز و یا ساک دستی برای حمام رفتن.
سبد و حصیر
حصیربافی یا بافت بوریا یکی از قدیمی ترین صنایع دست بشر است که توسط بافت حاصل از الیاف های گیاهی بوجود می آید. ایران یکی از شانزده کشور تولیدکننده حصیر بشمار می رود. به دلیل مواد اولیه حصیر ها، روش تولید حصیر در ایران متفاوت بوده و تشابه حصیر ها در نوع بافت یعنی تار و پود است. در این منطقه برای حصیر بافی نوار های حاصل از نخل خرما را استفاده می کنند بعلاوه از برگ درخت خرما، نخل های وحشی و ساقه ی نی های باتلاقی در حصیر بافی مناطق گرمسیری بهره میبرند.
ابزار استفاده در حصیر بافی نخ تاب (لوتو)، ورقه یا شانه ی حصیربافی (پلار)، دستگاه حصیربافی، داس یا قیچی یا چاقو می باشد. مواد مورد استفاده در حصیربافی عبارتند از : گالی یا جگن – ساقه نخل یا کلوش (ساقه ی برنج) – سوف یا سیم، کلیر یا کولر (نوعی آلاله بلند و صاف) – روغن جلا. این مواد خام بسته به مناطق مختلف انتخاب و بافته می شوند، رنگ آنها نیز متاثر از گرمسیر و سرد سیر بودن مناطق است. موارد مصرف حصیر ها متنوع است و در هر منطقه بسته به نیازشان از آن استفاده می کنند، صنایع دستی کیش مواردی مانند سبد میوه، زیر انداز، پاراوان، کیف،سبد نان، زنبیل و … را در حصیر بافی خود جای می دهد.
انواع صنایع دستی دریایی
انواع صنایع دستی دریایی از صدف ها، بقایای آبزیان دریایی و حلزون ها درست می شود. گاهی از این صنایع به صورت مستقیم و گاهی غیر مستقیم بهره می گیرند، به طور مثال مرجان، خرچنگ، حلزون و گوش ماهی ها را سالم نیز می فروشند. از صدف ها، پولک ها و … صنایع متنوعی درست می کنند که زاییده ی ذهن خلاق جوانان و زنان جزیره کیش است، به طور مثال می توان به آویز ها، لوستر های کوچک، تزئینات حاشیه ی آینه ها، جعبه های مزیین شده به صدف و مروارید، زیورآلات و بدلیجات دریایی، ساخت مجسمه های ترکیبی و … اشاره کرد.
علاوه بر صنایع حاصل از محصولاتی که توسط جزر و مد دریا به ساحل می آید، از صنایع دستی دریایی دیگر این منطقه می توان به صنایعی که حاصل از پوست نرمتنان دریایی درست می شود اشاره کرد. پوسته های سخت کاوک و ماوک آن ها این اجازه را به شما می دهد که بتوانید با آن هنر نمایی کنید.
پارچه های گلابتون دوزی
گلابتون دوزی کیش به دوخت بر روی پارچه با نوار ها و نخ های زری می گویند، این هنر در سده ی سوم پیش از میلاد در ایران مرسوم بوده است. ابتدا نقش مورد نظر را بر روی پارچه میکشند و بعد با استفاده از وسایل مورد نیاز شروع به دوخت های خاص بر روی طرح ها می کنند. هنر ظریف رودوزی یا همان گلابتون دوزی بیشتر در شلوار های زنانه بندری یافت می شود. نقوشی که در این هنر بیشتر مرسوم است : پیچک ترنج، گل ساعتی، نقش محرابی، گلهای اسلیمی، گلهای ختائی، نقش بازو بندی، بته روحی، محرماتی یا ستونی، بته جقه ای، سروچه و انواع گلها و گاهی تصاویر افراد نیز دوخته می شود.
از پارچه های گلابتون دوزی شده در لباس های محلی، شال های محلی، روسری و … استفاده می شود. ابزار کار این هنر شامل : الک چوبی یا کمان، کش یا بند، پارچه ساده، مداد جهت کشیدن طرح، قلاب، نخ های زری با رنگ های طلایی یا نقره ای و یا رنگ های دیگر می شود. گاهی پارچه گلابتون دوزی شده مستقیما استفاده می شود و از آن شلوار یا پوشاک درست می کنند و گاهی نیز گلابتون دوزی از روی پارچه جدا می شود و به صورت ترکیب با دیگر پارچه ها، دوخته می شود.
بادله دوزی
یکی از نام صنایع دستی کیش بادله دوزی است، بادله دوزی بافت نوعی نوار تزئینی است که با نخ های زری بافته می شود، نام دیگر بادله دوزی ” تلی بافی” است. این نوار ها 15 سانتی متر عرض دارند و طول آن ها بسته به نواره های نیاز در گلابتون دوزی و مصارف دیگر است. نخ عریض در وسط و نخ های باریک در کنار قرار می گیرند. مصارف مورد استفاده این هنر پر زرق و برق در لبه های پاچه ی شلوار زنانه که برای نوعروسان و مراسم های جنوبیست، در حاشیه دوزی های جهیزیه ی عروس، جانماز و سجاده دوزی و … . لوازم مورد نیاز این هنر یک پایه، قرقره های نخ های زری، کوسن و سوزن می باشد، بعلاوه این هنر با دست و توسط انواع گره های مرسوم بافته می شود.
انواع صنایع دستی کیش را از بازار عرب ها و درب خروجی شهر کاریز می توانید تهیه کنید. محصولات صنایع دستی کیش جزو بهترین هدیه هایی است که شما میتوانید برای دوستان و اقوام بعد از سفر به این جزیره تهیه کنید.
منبع : نشاط آوران
